Ryś

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ryś
Lynx
Kerr, 1792[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – ryś kanadyjski (Lynx canadensis)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Podrząd

kotokształtne

Infrarząd

Feloidea

Rodzina

kotowate

Podrodzina

koty

Rodzaj

ryś

Typ nomenklatoryczny

Felis lynx Linnaeus, 1758

Synonimy
Gatunki

12 gatunków (w tym 8 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Zasięg występowania
Mapa występowania

Ryś[9] (Lynx) – rodzaj drapieżnych ssaków z podrodziny kotów (Felinae) w obrębie rodziny kotowatych (Felidae). Dawniej zwany ostrowidzem.

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w lasach Europy (Portugalia, Hiszpania, Francja, Niemcy, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Białoruś, Ukraina, Polska, Czechy, Słowacja, Austria, Szwajcaria, Włochy, Słowenia, Węgry, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Albania, Grecja, Macedonia, Serbia, Bułgaria i Rumunia), Azji (Rosja, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Turcja, Irak, Iran, Turkmenistan, Uzbekistan, Kazachstan, Mongolia, Chińska Republika Ludowa, Kirgistan, Tadżykistan, Afganistan, Pakistan, Indie, Nepal, Bhutan i Korea Północna) i Ameryki Północnej (Kanada, Stany Zjednoczone i Meksyk)[10][11][12].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 65–110 cm, długość ogona 5–23 cm; masa ciała 5–30 kg (samce są o około 25% większe i cięższe od samic)[11]. Są to zwierzęta średniej wielkości, o uszach zaokrąglonych, zakończonych pędzelkami ciemnych, najczęściej czarnych włosów. Ciało rysia jest zakończone krótkim ogonem.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1792 roku brytyjski przyrodnik Robert Kerr w publikacji własnego autorstwa dotyczącej królestwa zwierząt[1]. Na gatunek typowy Kerr wyznaczył (Linneuszowska tautonimia) rysia euroazjatyckiego (L. lynx).

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Lynx (Linx): gr. λυγξ lynx, λυγκος lynkos ‘ryś’[13].
  • Lynceus (Lyncus, Lynchus): Linkeus (gr. Λυγκεύς Lynkeús, Λυγκέας Lynkéas), w mitologii greckiej jeden z Argonautów słynący z bystrego wzroku[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Felis lynx Linnaeus, 1758.
  • Pardina: zdrobnienie łac. pardus ‘lampart, pantera’[15]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Felis pardina Temminck, 1827.
  • Cervaria: łacińskie określenie odnoszące się do jelenia; lupus cemarius – termin używany przez Pliniusza na określenie rysia[16]. Gatunek typowy: Gray wymienił pięć gatunków – Felis isabellina Blyth, 1847 (= Felis lynx Linnaeus, 1758), Felis pardina Temminck, 1825, Felis rufa von Schreber, 1777, Lynx fasciatus[f] Rafinesque, 1817, Felis maculata Horsfield & Vigors, 1829 (= Felis rufa von Schreber, 1777) – z których gatunkiem typowym jest Felis pardina Temminck, 1827.
  • Eucervaria: gr. ευ eu ‘typowy’; rodzaj Cervaria J.E. Gray, 1867[17].

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj Lynx prawdopodobnie dzieli swój klad z rodzajami Puma, Prionailurus i Felis. Lynx pierwszy oddzielił się od głównej linii rozwojowej[18]. Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[19][20][10][9]:

Opisano również gatunki wymarłe[21]:

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Młodszy homonim Lynceus Müller, 1785 (Crustacea).
  2. a b Niepoprawna, późniejsza pisownia Lynceus J.E. Gray, 1821.
  3. Młodszy homonim Cervaria Walker, 1866 (Lepidoptera).
  4. Nowa nazwa dla Cervaria J.E. Gray, 1867.
  5. Niepoprawna, późniejsza pisownia Lynx Kerr, 1792.
  6. Podgatunek L. rufus.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young Class I Mammalia. Edinburgh: Printed for A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 155. (ang.).
  2. J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 302, 1821. (ang.). 
  3. J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 339, 1825. (ang.). 
  4. J.J. Kaup: Skizzirte Entwickelungs-Geschichte und natürliches System der europäischen Thierwelt : Erster Theil welcher die Vogelsäugethiere und Vögel nebst Andeutung der Entstehung der letzteren aus Amphibien enthält. Darmstadt: In commission bei Carl Wilhelm Leske, 1829, s. 57. (niem.).
  5. W. Jardine: The naturalist’s library. Edinburgh: W. H. Lizars, 1834, s. 274. (ang.).
  6. J.E. Gray. Notes on the Skulls of the Cats (Felidæ). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1867, s. 276, 1867. (ang.). 
  7. T.S. Palmer. Some new Generic names of Mammals. „Science”. New Series. 17, s. 873, 1903. (ang.). 
  8. M. Kretzoi. Felida-tanulmányok. „A Magyar Királyi Földtani Intézet Hazinyomdaja”. 24, s. 16, 1930. (węg.). 
  9. a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 136–137. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  10. a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 402. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  11. a b M.E. & F.C. Sunquist: Family Felidae (Cats). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 149–151. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
  12. D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Lynx. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-08].
  13. Palmer 1904 ↓, s. 390.
  14. Palmer 1904 ↓, s. 389.
  15. Palmer 1904 ↓, s. 516.
  16. Palmer 1904 ↓, s. 173.
  17. Palmer 1904 ↓, s. 272.
  18. W.E. Johnson i inni, The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment, „Science”, 311 (5757), 2006, s. 73–77, DOI10.1126/science.1122277 (ang.).
  19. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-14]. (ang.).
  20. Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 646–647. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  21. J.S. Zijlstra, Lynx Kerr, 1792, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-12-14] (ang.).
  22. Q. Jiangzuo, L. Li, J. Madurell-Malapeira, S. Wang, S. Li, J. Fu & S. Chen. The diversification of the lynx lineage during the Plio-Pleistocene—evidence from a new small Lynx from Longdan, Gansu Province, China. „Biological Journal of the Linnean Society”. 136 (4), s. 536–551, 2022. DOI: 10.1093/biolinnean/blac054. (ang.). 
  23. J.-B. Croizet & A.C.G. Jobert: Recherches sur les ossemens fossiles du departement du Puy-de-Dôme. Paris: chez les principaux libraires, 1828, s. 200. (fr.).
  24. a b P. Teilhard de Chardin & P. Leroy. Les félidés de Chine. „Publ. Inst. Geobiol. Peking”. 1, s. 1–58, 1945. (fr.). 
  25. D.E. Savage. Two new Middle Pliocene carnivores from Oklahoma with notes on the Optima Fauna. „The American Midland Naturalist”. 25 (3), s. 698, 1941. DOI: 10.2307/2420725. (ang.). 
  26. W. Pei. On the Carnivora from Locality 1 of Choukoutien, Peiking. „Palaeontologia Sinica”. New series C. 8 (1), s. 1–217, 1934. 
  27. D. Geraads. Un nouveau félide (Fissipeda, Mammalia) du Pléistocène moyen du Maroc: Lynx thomasi n. sp. „Geobios”. 13 (3), s. 442, 1980. DOI: 10.1016/S0016-6995(80)80079-9. (fr.). 
  28. 汤英俊 / Y. Tang. 河北蔚县早更新世哺乳动物化石及其在地层划分上的意义 / Note on a small collection of Early Pleistocene mammalian fossils from northern Hebei. „古脊椎动物学报 / Vertebrata PalAsiatica”. 18 (4), s. 315, 1980. (chiń. • ang.). 

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]