Jeż

Jeż
	Erinaceus
	Linnaeus, 1758
	; Przedstawiciel rodzaju – jeż amurski (E. amurensis)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	owadożery
Podrząd	Erinaceota
Rodzina	jeżowate
Podrodzina	jeże
Rodzaj	jeż
	Typ nomenklatoryczny
	Erinaceus europaeus Linnaeus, 1758
Synonimy
	Setiger É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803; Herinaceus: Mina-Palumbo, 1868;
	Setiger É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803; Herinaceus: Mina-Palumbo, 1868;
Gatunki
	10 gatunków (w tym 6 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	10 gatunków (w tym 6 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Spacerujący jeż

Jeż^[4] (Erinaceus) – rodzaj ssaków z podrodziny jeży (Erinaceinae) w obrębie rodziny jeżowatych (Erinaceidae).

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Europie i Azji (Rosja, wschodnie Chiny i Korea)^[5]^[6]^[7].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) 158–306 mm, długość ogona 17–42 mm, długość ucha 16–30 mm, długość tylnej stopy 34–54 mm; masa ciała 526–1400 g^[6]^[8].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w książce swojego autorstwa o tytule Systema Naturae^[1]. Na gatunek typowy Linnaeus wyznaczył (oznaczenie monotypowe) jeża zachodniego (E. europaeus).

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Erinaceus (Herinaceus): łac. erinaceus ‘jeż’^[9].
Setiger: łac. setiger ‘szczeciniasty, noszący szczecinę’^[10]. Gatunek typowy: É. Geoffroy Saint-Hilaire wymienieł trzy gatunki – Setiger inauris É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 (nomen dubium), Setiger variegatus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 (= Erinaceus semispinosus G. Cuvier, 1798) i Erinaceus setosus Schreber, 1777 – nie wskazując typu nomenklatorycznego.

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące żyjące współcześnie gatunki^[11]^[8]^[5]^[4]:

Erinaceus europaeus Linnaeus, 1758 – jeż zachodni
Erinaceus roumanicus Barrett-Hamilton, 1900 – jeż wschodni
Erinaceus concolor W. Martin, 1838 – jeż anatolijski
Erinaceus amurensis Schrenk, 1859 – jeż amurski

Opisano również gatunki wymarłe^[12]:

Erinaceus davidi Jammot, 1974^[13] (Francja; plejstocen)
Erinaceus lechei Kormos, 1934^[14] (Węgry; pliocen)
Erinaceus mongolicus Schlosser, 1924^[15] (Chińska Republika Ludowa; miocen)
Erinaceus olgai Yang Zhongjian, 1935^[16] (Chińska Republika Ludowa; plejstocen)
Erinaceus osztramosi Jánossy, 1972^[17] (Węgry; plejstocen)
Erinaceus samsonowiczi Sulimski, 1959^[18] (Polska; pliocen)

Jeż w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmy o jeżach.

W kulturze od czasów starożytności rozpowszechnił się obraz jeża niosącego jabłko nabite na kolce. Nie ma on nic wspólnego z rzeczywistością, gdyż jeże są zwierzętami owadożernymi. Pierwszy taki obraz przedstawił Pliniusz Starszy w dziele „Historia naturalna”, twierdząc, jakoby jeże miały w ten sposób zbierać zapasy na zimę^[19]. W anonimowym tekście „Fizjolog” z II wieku jabłka zastąpiono winogronami i dodano chrześcijański morał – jeż kradnący owoce z winnicy jest alegorią diabła, pragnącego ukraść „owoce duszy”. Wersję z winogronami powtórzył Izydor z Sewilli w VII wieku w swoim dziele „Etymologie”^[20].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Nie Setiger G. Cuvier, 1800 (Tenrecidae).
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Erinaceus Linnaeus, 1758.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 52. (łac.).
↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire: Catalogue des Mammifères du Muséum national d’Histoire naturelle. Paris: 1803, s. 70. (fr.).
↑ F. Mina Palumbo. Catalogo dei Mammiferi della Sicilia. „Ann. Agr. Sic.”. 12, s. 37, 1868. (wł.).
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 61. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 20. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b T. Best: Family Erinaceidae (Hedgehogs and Gymnures). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 319–320. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Erinaceus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-30].
↑ ^a ^b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 404. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 269.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 629.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-23]. (ang.).
↑ J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Erinaceus Linnaeus 1758, Hesperomys project (Version 23.2.0), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-03-17] (ang.).
↑ D. Jammot. Les Insectivores (Mammalia) du gisement pléistocène moyen des Abîmes de la Fage à Noailles (Corrèze). „Nouvelles archives du Muséum d’histoire naturelle de Lyon”. 11, s. 42, 1974. (fr.).
↑ T. Kormos. Neue Insektenfresser, Fledermäuse und Nager aus dem Oberpliozän der Villányer Gegend. „Földtani közlöny”. 64 (10–12), s. 296, 1934. (niem.).
↑ M. Schlosser. Tertiary Vertebrates from Mongolia. „Palaeontologia Sinica”. Series C. 1 (1), s. 2, 1924. (ang.).
↑ Z. Yang. On the Insectivora, Chiroptera, Rodentia and primates other than Sinanthropus from locality 1 at Choukoutien. „Palaeontologia Sinica”. Series C. 8 (3), s. 1–160, 1935. (ang.).
↑ D. Jánossy. Ein kleiner Hystrix aus Altpleistozän der Fundstelle Osztramos 8. (Nordungarn). „Vertebrata Hungarica”. 13, s. 171, 1972. (niem.).
↑ A. Sulimski. Pliocene insectivores from Wȩże. Study on the Tertiary bone breccia fauna from Węże near DziaŁoszyn in Poland. „Acta Palaeontologica Polonica”. 4 (2), s. 129, 1959. (ang.).
↑ Naturalis Historia/Liber VIII – Wikisource [online], la.wikisource.org [dostęp 2021-12-21] (łac.).
↑ Łukasz Kozak: Jeż – średniowieczna alegoria diabła. Newsweek, 2014-12-10. [dostęp 2018-07-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-24)]. (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[2] Nie Setiger G. Cuvier, 1800 (Tenrecidae).

[4] Niepoprawna późniejsza pisownia Erinaceus Linnaeus, 1758.

[Linnaeus-1] C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 52. (łac.).

[Geoffroy-3] É. Geoffroy Saint-Hilaire: Catalogue des Mammifères du Muséum national d’Histoire naturelle. Paris: 1803, s. 70. (fr.).

[Mina-Palumbo-5] F. Mina Palumbo. Catalogo dei Mammiferi della Sicilia. „Ann. Agr. Sic.”. 12, s. 37, 1868. (wł.).

[Cichocki&inni-6] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 61. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-7] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 20. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Best-8] T. Best: Family Erinaceidae (Hedgehogs and Gymnures). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 319–320. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-9] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Erinaceus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-30].

[amw-10] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 404. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655425_269]-11] Palmer 1904 ↓, s. 269.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655785_629]-12] Palmer 1904 ↓, s. 629.

[mdd-13] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-23]. (ang.).

[Zijlstra-14] J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Erinaceus Linnaeus 1758, Hesperomys project (Version 23.2.0), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-03-17] (ang.).

[jam-15] D. Jammot. Les Insectivores (Mammalia) du gisement pléistocène moyen des Abîmes de la Fage à Noailles (Corrèze). „Nouvelles archives du Muséum d’histoire naturelle de Lyon”. 11, s. 42, 1974. (fr.).

[kor-16] T. Kormos. Neue Insektenfresser, Fledermäuse und Nager aus dem Oberpliozän der Villányer Gegend. „Földtani közlöny”. 64 (10–12), s. 296, 1934. (niem.).

[sch-17] M. Schlosser. Tertiary Vertebrates from Mongolia. „Palaeontologia Sinica”. Series C. 1 (1), s. 2, 1924. (ang.).

[yang-18] Z. Yang. On the Insectivora, Chiroptera, Rodentia and primates other than Sinanthropus from locality 1 at Choukoutien. „Palaeontologia Sinica”. Series C. 8 (3), s. 1–160, 1935. (ang.).

[jan-19] D. Jánossy. Ein kleiner Hystrix aus Altpleistozän der Fundstelle Osztramos 8. (Nordungarn). „Vertebrata Hungarica”. 13, s. 171, 1972. (niem.).

[sul-20] A. Sulimski. Pliocene insectivores from Wȩże. Study on the Tertiary bone breccia fauna from Węże near DziaŁoszyn in Poland. „Acta Palaeontologica Polonica”. 4 (2), s. 129, 1959. (ang.).

[Naturalis_Historia_Liber-21] Naturalis Historia/Liber VIII – Wikisource [online], la.wikisource.org [dostęp 2021-12-21] (łac.).

[alegoria-22] Łukasz Kozak: Jeż – średniowieczna alegoria diabła. Newsweek, 2014-12-10. [dostęp 2018-07-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-24)]. (pol.).

[1]

[a]

[2]

[b]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]