Łabędź czarny
| Cygnus atratus[1] | |||
| (Latham, 1790) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
łabędź czarny | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 zasięg w Australii | |||
Łabędź czarny[5] (Cygnus atratus) – gatunek dużego ptaka z podrodziny gęsi (Anserinae) w rodzinie kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkuje Australię wraz z Tasmanią; introdukowany na Nowej Zelandii, w Europie i Japonii. Nie wyróżnia się podgatunków[6]. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
- Wygląd zewnętrzny
- Łabędź czarny ma upierzenie w większości czarne, z pasem białych lotek na krawędzi skrzydeł, wyraźnie widocznych w locie. Ma długą szyję i jaskrawoczerwony dziób z białym końcem. Nogi są ciemnoszare. Samce są nieco większe od samic i mają dłuższy, prostszy dziób. Młode ptaki są ciemnobrązowe, mają pióra jasno obrzeżone. Tak jak inne blaszkodziobe, łabędzie czarne gubią w czasie pierzenia wszystkie lotki jednocześnie i nie mogą przez około 4–5 tygodni latać.
- Rozmiary
- długość ciała: 110–140 cm (mniej więcej połowa przypada na głowę i szyję); rozpiętość skrzydeł: 161–205 cm[7]
- Masa ciała
- samce do 7 kg, samice 4–5 kg[7]
- Głos
- Najczęściej wydaje trąbiący głos.
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Środowisko[edytuj | edytuj kod]
Szeroko rozpowszechniony na każdego rodzaju stojących i wolno płynących wodach śródlądowych, a także w chronionych zatokach morskich i lagunach; często jest również półoswojonym ptakiem parków. Unika wód szybko płynących i na których powstają wysokie fale.
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Endemiczny ptak lęgowy Australii i Tasmanii; introdukowany w 1864 roku w Nowej Zelandii na bazie populacji australijskiej[8]. Na początku XXI w. populację na tych trzech obszarach szacowano na 500 000 osobników, z tego 60 000 w Nowej Zelandii[8]. Wymarły łabędź z Nowej Zelandii, wytępiony całkowicie przez Maorysów, uznawany w przeszłości za podgatunek łabędzia czarnego, został uznany przez Rawlence’a i współpracowników (2017) za odrębny gatunek Cygnus sumnerensis[9].
Od przełomu XVIII/XIX w. łabędzie czarne są hodowane jako ptaki ozdobne w Europie Zachodniej, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii. Często zdarzają się ucieczki z niewoli i obserwowano nawet lęgi na wolności, jednak jak na razie populacji nie uważa się za samoutrzymującą się i gatunek nie został wpisany na listę brytyjskiej awifauny[10].
Samodzielnie utrzymująca się populacja istnieje w Holandii[11]. W połowie 1. dekady XXI w. w Wielkiej Brytanii i Niemczech gniazdowało po kilkanaście par, we Francji 25 par, w Holandii kilkadziesiąt par, we Włoszech około 20 par[8]. Dość duża populacja austriacka została zlikwidowana przez ludzi pod koniec XX w.[8]
W Polsce łabędzie czarne obserwuje się od 1990 roku, nielicznie były spotykane w Polsce zachodniej i środkowej do Wisły i w woj. warmińsko-mazurskim, ale tylko raz obserwowano gniazdującą parę – koło Raciborza (w rezerwacie „Łężczok”)[12][8]. Nie zaliczany do awifauny krajowej (kategoria E w klasyfikacji AERC – pojaw nienaturalny)[13].
Pomiędzy 1950 a 1960 rokiem łabędzie czarne introdukowano też w Japonii[14].
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Łabędzie czarne żywią się przede wszystkim pędami i liśćmi roślin wodnych, na lądzie jedzą również trawę i zioła. Dzięki długiej szyi mogą przy przeszukiwaniu dna osiągnąć głębokość do 1 m.
Rozród[edytuj | edytuj kod]
.JPG)
Lęgi łabędzi czarnych mogą odbywać się prawie we wszystkich porach roku. Przez długi czas przypuszczano, że są one monogamiczne. Okazało się jednak, że dookoła pojedynczego gniazda występują różne zgrupowania. Znajdywano nie tylko pary, lecz także pojedyncze samce i samice z jajami, a nawet wyjątkowo dwa samce ze sobą.
- Gniazdo
- Gniazda stoją zwykle w wodzie lub jej pobliżu; jako miejsca lęgowe mogą służyć także dość krótko istniejące wody sezonowe. Ptaki dość często tworzą luźniejsze kolonie. Gniazdo stanowi sterta roślinności, o średnicy podstawy ok. 1 m.
- Jaja
- Liczba składanych jaj może się znacznie wahać, zwykle wynosi jednak 4–5. Mają one zielonkawy kolor.
- Wysiadywanie
- Trwa 35–40 dni. Wysiadują oboje rodzice (w przeciwieństwie do większości pozostałych blaszkodziobych, gdzie wysiaduje wyłącznie samica).
- Pisklęta
- U samotnych par oboje rodzice troszczą się o potomstwo, w koloniach tworzą się często większe grupy młodych, szczególnie wtedy, gdy pożywienie jest nierównomiernie rozłożone. Po 150–170 dniach młode łabędzie czarne potrafią latać. Dojrzałość płciową uzyskują w wieku około 3 lat.
Status[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje łabędzia czarnego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2006 roku, mieści się w przedziale 100 000 – 1 000 000 osobników. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako prawdopodobnie stabilny[4].
-
Para łabędzi czarnych -
Głowa łabędzia czarnego -
Łabędź czarny w locie -
Para z młodymi -
Łabędź czarny -
Jaja z kolekcji muzealnej
.jpg)
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Cygnus atratus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ J. Latham: Index ornithologicus, sive, Systema ornithologiae: complectens avium divisionem in classes, ordines, genera, species, ipsarumque varietates : adjectis synonymis, locis, descriptionibus, &c. Cz. 2. London: Sumptibus authoris, 1790, s. 834. (łac.).
- ↑ G.M. Mathews. A Reference-List to the Birds of Australia. „Novitates Zoologicae”. 18, s. 446, 1911–1912. (ang.).
- ↑ a b BirdLife International, Cygnus atratus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-1 [dostęp 2020-07-06] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Cygnini Vigors, 1825 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-06].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-21]. (ang.).
- ↑ a b Busse i in. 1991 ↓, s. 328.
- ↑ a b c d e Stajszczyk M., 2012: Łabędź czarny Cygnus atratus. „Ptaki Polski”, nr 3, s. 8–9.
- ↑ Nicolas J. Rawlence, Afroditi Kardamaki, Luke J. Easton, Alan J. D. Tennyson, R. Paul Scofield i Jonathan M. Waters. Ancient DNA and morphometric analysis reveal extinction and replacement of New Zealand's unique black swans. „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”. 284 (1859): 20170876, 2017. DOI: 10.1098/rspb.2017.0876. (ang.).
- ↑ Black Swan Cygnus atratus. [w:] BirdFacts: profiles of birds occurring in Britain & Ireland [on-line]. British Trust for Ornithology (BTO). [dostęp 2019-10-08]. (ang.).
- ↑ Lars Svensson: Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Przewodnik Collinsa. Multico, 2012, s. 422. ISBN 978-83-7073-972-0.
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 791. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ Aneks: Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce do 31.12.2021, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [dostęp 2023-01-23].
- ↑ Cygnus atratus. [w:] Invasive Species of Japan [on-line]. National Institute for Environmental Studies. [dostęp 2023-01-23]. (ang. • jap.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- C. Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: J. del Hoyo, A. Elliott & J. Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
- Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).