Tongo

Membro de
	Unuiĝintaj Nacioj • Komunumo de Nacioj • Monda Organizaĵo pri Komerco • Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo • Internacia Disvolviĝa Asocio • Internacia Financa Korporacio • Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado • Grupo de Afrikaj, Karibaj, kaj Pacifikaj Ŝtatoj • Alianco de Insuletaj Ŝtatoj • Banko por Azia Disvolviĝo • Interpol • Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj • Internacia Hidrografia Organizo • Unesko • Universala Poŝta Unio • Internacia Telekomunika Unio • Monda Organizaĵo pri Meteologio • Monda Organizaĵo pri Sano • Tutmonda Pridogana Organizo vd

	Tongo
	Tonga Reĝlando
	Pule'anga Fakatu'i 'o Tonga; Kingdom of Tonga
Detaloj	Detaloj
	Nacia himno: Ko e fasi 'o e tu'i 'o e 'Otu Tonga
suverena ŝtato • insula lando • lando • territorial evolution of the British Empire
Bazaj informoj
Ĉefurbo	Nukualofo (Nuku'alofa)
Oficiala(j) lingvo(j)	Tonga lingvo, angla lingvo
Uzata(j) lingvo(j)	tonga, angla
Plej ofta(j) religio(j)	protestantoj, katolikoj
Areo	748 km²;
- % de akvo	4 %
Loĝantaro	108 020 (2017)
Horzono	+13
Interreta domajno	to
Landokodo	TON
Telefona kodo	676
Plej alta punkto	Kao
Plej malalta punkto	Pacifiko
Politiko
Politika sistemo	Monarkio
Ŝtatestro	reĝo Tupou la 6-a (ekde 2012)
Ĉefministro	Siaosi Sovaleni (ekde decembro 2021)
Nacia tago	4-a de junio
Sendependiĝo	la 4a de junio 1970, de Britio
Ekonomio
Valuto	pa'anga (TOP)
Membro de
	Unuiĝintaj Nacioj • Komunumo de Nacioj • Monda Organizaĵo pri Komerco • Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo • Internacia Disvolviĝa Asocio • Internacia Financa Korporacio • Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado • Grupo de Afrikaj, Karibaj, kaj Pacifikaj Ŝtatoj • Alianco de Insuletaj Ŝtatoj • Banko por Azia Disvolviĝo • Interpol • Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj • Internacia Hidrografia Organizo • Unesko • Universala Poŝta Unio • Internacia Telekomunika Unio • Monda Organizaĵo pri Meteologio • Monda Organizaĵo pri Sano • Tutmonda Pridogana Organizo vd
Akvejo	Pacifiko
Koordinatoj	20° 35′ 16″ S, 174° 48′ 37″ U (mapo)-20.587778-174.810278
Plej alta punkto	Kao [+]
Plej malalta punkto	Pacifiko [+]
- malalteco	0 m [+]
Areo	748,506563 km² (74 851 ha) [+]
Loĝantaro	108 020 [+] (2017)
Horzono	UTC+13:00, Pacifiko/Tongatapu [+]
	Tongo (Tongo) Tongo
	Tongo (Tongo) Tongo
	Tongo
	Vikimedia Komunejo: Tonga [+]
	En TTT: Oficiala retejo [+]
	v • d • r

Tongo estas Polinezia regno, en Pacifiko, oriente de Fiĝioj, kiu konsistas el 177 insuloj (39 loĝataj), dividitaj en tri ĉefajn arkipelagojn. Antaŭe nomata la Amikaj insuloj (Friendly Islands), Tongo nuntempe estas sendependareĝlando en la brita Komunumo de Nacioj.

Kun centro je 20° de suda latitudo kaj 179° de okcidenta longitudo, Tongo havas subtropikan, varman kaj humidan klimaton; la precipitaĵo atingas 2 000 mm ĉiujare. La insuloj Tongo havas amplekson de 747 km² kaj la ĉefurbo estas Nukualofo.

Historio[redakti | redakti fonton]

Estas la opinio de arkeologiistoj, ke la unuaj setlantoj venis al Tongo el la insuloj Santa Cruz dum popolmigrado komenciĝanta ĉirkaŭ 3000 a.K. el Sudorienta Azio tra Mikronezio. En Tongo la ĝis nun plej malnovaj trovaĵoj de tiu Lapita kulturo estis malkovritaj en formo de karakterizaj keramikaĵoj, datitaj je 800 ĝis 750 a.K. La homoj de tiu kulturo vivis, navigis, komercis, kaj militis inter la insuloj de la nuntempaj Samoo, Fiĝioj, kaj Tongo dum mil jaroj, antaŭ ol plua migrado komenciĝis, al Markizoj kaj Tahitio kaj sekve al aliaj insuloj de suda Pacifiko. Sur tiu bazo antropologiistoj nomas tiun regionon la lulilo de polinezia kulturo.

En la 12-a jarcento tonganoj kaj ilia ĉefulo, la Tu'i Tonga, estis konataj en tuta Pacifiko de Niue ĝis Tikopia. Kelkaj historiistoj parolas pri "tonga imperio", sed la tiama situacio estas pli bone priskribita kiel reto de marnavigantoj, ĉefuloj kaj aventurantoj. En la 15-a jarcento kaj sekve en la 17-a jarcento tribaj malpacoj pli kaj pli multe okazis inter la ĉefuloj. Je tiu tempo venis la unuaj kontaktoj kun eŭropanoj: en 1616 la nederlandaj esploristoj Willem Schouten kaj Jacob Le Maire, kiuj renkontis tonganon proksime al Niuatoputapu; en 1643 Abel Tasman, kiu komercis iomete kun la tonganoj; kaj en 1773-1777 tri vizitoj de James Cook. La unuaj kristanaj misiistoj alvenis ĉirkaŭ 1800.

La tribaj malpacoj finiĝis per la unuigo de Tongo de 1799 ĝis 1852 sub Siaosi Taufa'ahau TUPOU (post baptismo George TUPOU la 1-a). De lia edzino devenas nova reĝa linio Tu'i Kanakopulu. En 1875, per helpo de misiistino Shirley BAKER, Tongo fariĝis konstitucia monarkio.

La 18-an de majo 1900 per traktato de amikeco Tongo fariĝis protektorato de Britio. Ĝi sendependiĝis la 4-an de junio 1970.

Meze de januaro 2022 okazis la erupcio de submara vulkano Hunga Tonga, kaj post kelkaj tagoj oni konfirmis la preskaŭ malaperon de la insulo kaj damaĝojn kaj rezultojn en diversaj landoj de la Pacifiko kaj ĉefe en la propra lando.