Bomba

Massive Ordnance Air Burst bombası

Bomba — içi partlayıcı və yanıcı maddəylə dolu, bir odlama nizamıyla təchiz olunmuş, kürə formasında yox edici odlu silah.

Bombanın quruluşu

Bombalar ümumiyyətlə dörd hissədən ibarətdir. Bunlar xarici örtük, bombanın havada balanslı getməsini təmin edən qanadcıqlar, tapa və tapanı odlamağa yarayan mexanizmdir. Bombalar hədəflərə dəyişik formalarda göndərilə bilər. Təyyarədən buraxıla, bir raket köməyiyl , əllə atıla bilər, ya da hədəfə əvvəldən yerləşdirilib uzaqdan patladıla bilər. Mərmi ilə fərqlidir. Bombalarda, top mərmisindəki sövq barıtı kimi itələyici bir maddə tapılmır. Amma ilk bombalar top mərmisinə bənzəyirdi və barıt doldurulmuş metal bir kürə şəklində idi. Ağır-ağır yanan bir fitilli yanaraq patladılırdı. Düşmən sipərlərinə əllə, ya da hava topuyla atılan bu cür bombalar ilk dəfə XVI əsrdə istifadə edilmişdir.

Əl bombası deyilən kiçik bombalar qol gücüylə 30 metrə qədər uzağa atıla bilir. Ayrıca, xüsusi tüfənglərlə çox daha uzağa atıla bilən bombalar da vardır. İkinci dünya müharibəsində batiskaflara qarşı istifadə edilən su bombaları gəmidən suya buraxılır və istənilən dərinliyə endiyində partladırdı. İndiki vaxtda isə, inkişaf etmiş idarə olunan su bombaları istifadə edilməkdədir.

Müdafiə tipli əl bombası

Bəzi bombalar qaz, tüstü və ya zəhərli kimyəvi maddələrlə doldurulur. Bu cür bombalar, içindəki maddələrə görə adlandırılır. Bunların başlıcaları kimyəvi bomba, qaz bombası, sis bombası, ya da göz yaşardıcı bombadır. Atəşləndiyi anda çox böyük bir istilik ortaya çıxararaq ətrafındakı hər şeyi yandıran bombalara da yanğın bombası deyilir. Bu cür bombalarda termit və napalm kimi son dərəcə yanıcı maddələr istifadə edilir.

Havadan bombardman

Bombaların təyyarədən atılması ilk dəfə Birinci dünya müharibəsində reallaşdı. Daha əvvəl bombalar bir döyüş təyyarəsinə yüklənir və hədəfin üzərindəykən əllə aşağıya atılırdı. Qanad altlarında ya da gövdənin içindəki xüsusi bölmələrdə bomba daşıyan döyüş təyyarələri sonradan inkişaf etdirildi. Bombardman təyyarələri deyilən bu təyyarələrdən bombalar birbaşa hədəfə buraxılırdı. İlk bombardman təyyarələri 300 kq ağırlığında bombaları ata bilirdi. İkinci dünya müharibəsinə girildiyində artıq hər təyyarə ən az 450-500 kiloqramlıq bir neçə bombanı daşıya biləcək tutumdaydı. İngilis istehsalı Lancaster bombardman təyyarəsi isə , 10 min kiloqramlıq bir bombanı daşıya biləcək şəkildə hazırlanmışdı. Bombalar, havanın müqavimətini minimuma endirmək üçün ümumiyyətlə balıq gövdəsi formasında həyata keçirilir və hədəfə sapmadan çatması içində quyruq qisminə qanadcıqlar ilişir. İndiki vaxtda radio siqnalları ilə çalışan odlama qurğuları sayəsində bombalar hədəfə ən çox zərər verə biləcək yüksəklikdə patlatıla bilməktədir.

Uçan bombalar və raketlər

A B-2 Spirit

II. Dünya Müharibəsində Almanlar, bomba sinifindən sayıla biləcək iki güclü silah inkişaf etdirdilər. Bunlar V1 bombası ilə V2 raketi idi. Bir uçan bomba olan V1, əslində burnun qisimində bir partlayıcı dolu bölməsi olan kiçik bir reaktiv təyyarəysiydi. V1, avtomatik pilot hədəfə çatmağa çatacaq qədər yanacaqla göndərilirdi. Hədəfin üzərində yanacağı bitincə də yerə çaxılaraq partlayırdı. Almanlar II. Dünya müharibəsində 15 minə qədər V1 istifadə etmişlər. V2 raketləri, yanacaq olaraq spirt və maye oksigendən istifadə edirdi. Bu raketlər 100 kilometr yüksəkliyə çıxa bilir və saatda 5.000 kilometrlik bir sürətə çata bilirdi.V2 raketlərinin bugünkü uzaq mənzilli mərmilərin qabaqcılı olduğu deyilə bilər. Amma atıldıqdan sonra hədəfə çatana qədər yönlendirile bilən bugünkü idarə olunan bombalar və ya raketlər, çox daha inkişaf etmiş silahlardır. Günümüzün döyüş təyyarələri çox daha öldürücü və çaşmaz bir hissiyatla hədəfi tapan bombalarla təchiz edilmişdir. Yenə də, bir neçə nüvə başlıq daşıya bilən qitələrarası ballistik raketlər bütün bombardman təyyarələrindən çox daha böyük dağıtmaya yol aça bilən tutumda silahlardır.

II. Dünya Müharibəsində Atılan Atom Bombası

An American B61 nüvə bombası

İlk atom bombası İkinci dünya müharibəsinin sonlarına doğru ABŞ-də istehsal edildi. Nasist Almaniyasından da eyni mövzuda araşdırmalar edildiyi üçün atom bombasının istehsalı çox gizli tutulmuşdu. 1945-ci ildə Yaponiyanın iki şəhərinə atıldı. 6 Avqustda Xirosimaya atılan ilk bomba təxminən 75 min adamın, 9 Avqustda Naqasakiyə atılan ikinci bomba da təxminən 39 min adamın ölümünə gətirib çıxardı. Atom bombasının bu dağıdıcı gücü, uran və plutonium atomlarının bölünməsi zamanı ortaya çıxan enerjidən qaynaqlanırdı.ABŞ, 1952-ci ildə atom bombasından çox daha təsirli və dağıdıcı bir silah olan hidrogen bombasını inkişaf etdirdi. Hidrogen bombasının ürküdücü ölçülərdəki partlama gücü, hidrogen atomlarının birləşərək helium atomlarına çevrildiyi termonüvə reaksiyalarda doğular. Bir başqa deyişlə, hidrogen bombasının partlaması bir nüvə qaynaşması ya da birləşməsidir (Fusion). Halbuki atom bombasınınki bir nüvə bölünməsidir (parçalanma). Sovetlər Birliyi, bu iki bombanı da ABŞ-dən daha sonra inkişaf etdirdi. İlk atom bombasını 1949-cu ildə, ilk hidrogen bombasını 1953də əldə etdi. İngiltərə isə ilk atom bombasını 1952-ci ildə, ilk hidrogen bombasını 1957-ci ildə sınadı.Daha sonra Fransa 1960-cı ildə, Çin də 1964-cü ildə ilk atom bombalarını partlatdılar. Bir tək nüvə bombadan doğan partlama dalğaları və ortaya çıxan istilik, bütün bir şəhəri yox edə biləcək gücdədir. Ətraf mühitə yayılan radioaktiv şüalar və ya radiasiya da bütün canlıları öldürür ya da nəsildən nəsilə keçəcək inanılmaz ziyanlara gətirib çıxarır. Digər tərəfdən bu şüalar və küləklə sovrulan radioaktiv tozlar, uzun müddət atmosferdə qala bilər və yenidən yer üzünə endiyində də (radioaktiv səpinti) canlılar üçün davamlı bir təhlükə meydana gətirər. Bu dağıdıcı silahların məhdudlaşdırılması və qadağan edilməsi üçün 1963-dən bu yana tərksilah işlər aparılmış və bu işlərdə müəyyən bir müvəffəqiyyət əldə edilməmişdir.

İstinadlar

• Milstein, Randall L. (2008). "Bomb damage assessment". In Ayn Embar-seddon, Allan D. Pass (eds.). Forensic Science. Salem Press. p. 166. ISBN 978-1-58765-423-7.
• Peter Connolly (1 November 1998). The Hutchinson Dictionary of Ancient and Medieval Warfare. Taylor & Francis. p. 356. ISBN 978-1-57958-116-9.
• Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus
• Joseph Needham (1986). Military Technology: The Gunpowder Epic. Cambridge University Press. pp. 189–190. ISBN 978-0-521-30358-3.

Xarici keçidlər

• Explosive Violence, The Problem of Explosive Weapons Arxivləşdirilib 2009-11-12 at the Wayback Machine A report by Richard Moyes (Landmine Action, 2009) on the humanitarian problems caused by the use of bombs and other explosive weapons in populated areas
• FAS.org Arxivləşdirilib 2004-02-15 at the Wayback Machine Bombs for Beginners
• MakeItLouder.com How a bomb functions and rating their power