Dam
Lo Dam (Dama dama) es un mamifèr artiodactil romiaire de la familha dels cervids, lo mascle pòrta de grandas banas planas e palmadas.
Caracteristicas principalas[modificar | Modificar lo còdi]
Morfologia[modificar | Modificar lo còdi]
Lo dam es un animal de talha mejana. Los mascles mesuran 140-160 cm de longor, 80-95 cm de nautor al garròt e lors peses varian de 40 a 85 kg (60 kg en mejana). Las femes son mai pichonas e mai leugièras. Mesuran 100-120 cm de longor, 70 a 80 cm de nautor al garròt per un pes de 25 a 45 kg (35 kg en mejana).
Son pel es abitualament rossenc, amb de tacas blancas en estiu, bruna en ivèrn, mas pòt anar de blanc al gaireben negre. Lo culat es blanc limitat par de linhas negras exterioras. La coa se mòu de contunh. Existís tanben de dams totes negres, es en fach de cases de melanisme per qualques animals, que caracteriza un cambi de color del pel virant al tot negre. I a tanben de dams blancs, que son de cases de leucistisme o d'albinisme.
Sol lo mascle pòrta de banas planas palmadas, que cason cada an en abril/mai; lor pes pòt capitar 7 kg.
A l'estat salvatge, lo mascle viu en pichons grops separats. Mascles e femes se jònhon pel bram que se fa fin d'octòbre començament de novembre. Lo son donat alara pel dam es coma un rangòl gutural, semblant a aquel del cèrvi, mas fòrça mens fòrt.
L'ausida e l'odorat del dam son completats per una vista diurna excepcionala, la vista nocturna èssent mendra. Se pòt determinar l'edat d'un dam per l'usura dels caissals.
Lèstes e subtes en cas de dangièr, los dams pòdon corrir fins a 48 km/h[1] sus de cortas distàncias (essent naturalament mens musclats que lors cosins cabròls e cèrvis, son mens rapids). Los dams pòdon tanben far de sauts fins a 1,75 mètres de naut e fins a 5 mètres de long. En captivitat, cal montar una clausura d'al mens de 2 mètres.
Alimentacion[modificar | Modificar lo còdi]
Lo dam es subretot erbivòr; se noirrís d'èrbas, de brots, de fuèlhas, d'aglans, de castanhas mas tanben de fruches, de baias e borrons. L'ivèrn, manja d'èdra, de romecs, de vescs, de ruscas, de genèsts e de bauca seca (fen).
Reproduccion[modificar | Modificar lo còdi]
Los mascles son solitaris e jònhen de femes qu’al moment qu'aquelas son de gèst que se fa en octòbre novembre. Entre eles se combaton per las prene. Enseguida, lo mascle se causit un territòri que termina amb son urina, e en fretant los arbres mejans las seunas ramuras, dona de brams raucs per apelar las femes. La gestacion de la dama es de 8 meses. Un cervon naís, a vegadas dos, al mes de junh/julhet. Las banas dels mascles capitan lor mai grand desvelopament en setembre e cason en mai.
Longevitat[modificar | Modificar lo còdi]
Lo dam pòt viure fins a 25 ans en captivitat, mas dins los climas del nòrd de l'Euròpa, sa durada de vida mejana es de 16 ans.
Distribucion[modificar | Modificar lo còdi]
2. benlèu endemic
3. introduccions umainas ancianas
4. introduccions umainas recentas (dempuèi 1900)
Los dams son originaris de l’èst del Bacin Mediterranèu de l'Orient Mejan fins a l'Itàlia, mas foguèron implantats dempuèi l’Antiquitat per tot l'entorn mediterranèu e globalament dins tota l'Euròpa.
Coma pel cèrvi Sica, en Euròpa, l'essencial de las populacions salvatges actualas se trapan en Euròpa centrala e resulta d'implantacion de l'Edat Mejana. D'escapats de las clausuras e dels pargues fondèron de populacions selvancas, modèstas perque recentas. Per exemple en França, segon lo malhum francés « Ongulats salvatges », en 2007, 25 populacions de dams foguèron comptadas[2].
Abitat[modificar | Modificar lo còdi]
Lo biotòp classic dels dams es la selva plantada clar de fulhats, las pradas e las regions arboscassidas que viu en ardada capitada per una vielha feme.
Espècia vesina[modificar | Modificar lo còdi]
Una espècia vesina lo dam Persan (Dama mesopotamica), un pauc mai grossa, s’isolèt dins las selvas de Orient Mejan al sud d’Iran e en Iraq.
Lo dam e l'òme[modificar | Modificar lo còdi]
A l'Edat Mejana, los dams constituiguèron una font importanta de vianda per las populacions paleoliticas del Kebarian (17 000 - 10 000 AbC.) alara qu’al Natofian (Epipaleolitic) avián ja fòrça mermat.
La cervèla del dam foguèt, un temps, jol vam de Francesco Redi, mètge italian del sègle XVII, un plat dels melhors dins qualques còrts italianas[3].
De produches coma las bòtes, los gants, los capèls, las vèstas e mai vestits son fach de cuèr de dam. Se sona tanben dam un biais de cuèr, venent pas obligatòriament d'aquel animal.
Galariá[modificar | Modificar lo còdi]
Nòtas e referéncias[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ (fr)Los Dams del Ranch d'Amérique
- ↑ (fr)Saint-Andrieux C., Pfaff E. [2009]. « Inventaris del dam e del cèrvi sika a l’estat liure dins las comunas de França en 2007 ». Réseau Ongulés sauvages, Lèta d’informacion 13 : 8-9 (2 p., 2 fig., 2 tab.).
- ↑ (fr)Camporesi P, Chairs lourdes et visqueuses, dins Le Goût du chocolat, l'art de vivre au XVIIIe siècle, ed:Taillandier, col:Texto, p:81-92
Ligams extèrnes[modificar | Modificar lo còdi]
- Referéncia ITIS : Dama dama (Linnaeus, 1758) (fr) ( (en))